O psie, kogutku i innych narzędziach górników

Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka z okazji Barbórki zorganizowało wystawę ”Czym się
różni pies od kogutka? Czyli rzecz o narzędziach pracy dawnych górników”.

Ponieważ w grudniu 2020 r. muzea są zamknięte dla zwiedzających wystawę można zobaczyć online:
www.muzeum.wieliczka.pl a jak tylko sytuacja pozwoli także realnie.

Wspomniany w tytule wystawy pies i kogutek to narzędzia, których używali pracownicy
wielickiej kopalni soli w przeszłości. Kogutki były narzędziami grupy kopaczy, wózki
natomiast obsługiwała grupa zajmująca się transportem urobku tzw. wozacze.
Kogutek to kilof, za pomocą którego górnicy nadawali bryłom soli kształt bałwanów
(walców) oraz rozbijali duże bryły soli na mniejsze. Od końca XIII w. do 1914 r., czyli do
momentu zakończenia ręcznej eksploatacji soli w wielickiej kopalni, używano kilka rodzajów
kilofów. Różniły się budową w zależności od przeznaczenia, posiadały też swoje odrębne
nazwy, np. kogutek, kijania… Potem służyły już tylko do okruszania i wyrównywania ścian.
Pies to drewniany wózek, który jest skrzynią lub platformą umieszczoną na kółkach. Służył
do przewożenia soli. Tego typu wózki wprowadzili do wielickiej kopalni Austriacy w 1785 r.
Posiadały one małe kółka więc aby sprawnie poruszały się po nierównych, kopalnianych
chodnikach przygotowywano dla nich specjalne podkłady z drewna bukowego. Skąd ich
oryginalna nazwa? Jak wspomina Agricola w czasie jazdy, szczególnie na zakrętach,
wydawały dźwięki podobne do szczekającego psa, innym bardziej ten dźwięk kojarzył się
z psim skowytem. Początkowo wózki miały drewniane koła, z czasem chcąc wydłużyć
wytrzymałość kół zastąpiono je żeliwnymi. Psy dominowały w kopalni do 1861 r. kiedy to
powstała pierwsza konna kolejka szynowa, która stopniowa zaczęła spychać je poza główne
trakty.

Ekspozycja ”Czym się różni pies od kogutka? Czyli rzecz o narzędziach pracy dawnych
górników” prezentuje szeroko tematykę technicznych urządzeń górniczych używanych
w wielickiej kopalni na przestrzeni wieków. W zbiorach Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka
zachowało się ich wiele od kilofków i klinów po młoty drewniane i żelazne, dłuta, wiertła,
gracki, osełki, łopaty, taczki, psy i beczki, …. Dzięki nim, w pocie czoła, przez stulecia,
pracownicy kopalni eksploatowali i transportowali sól pozostawiając za sobą labirynt komór
i korytarzy.

W kopalni nie można funkcjonować bez światła – lampka stanowiła także osobisty sprzęt
górnika - stąd też na wystawie znajdują się kaganki i lampki górnicze z bogatej oraz ciągle
powiększanej kolekcji Muzeum.

Szczególnie cenne i wzruszające są przedmioty osobistego użytku wielickich górników
pochodzące z kopalni: oryginalne czapki-kapelusze, buty, nakolanniki oraz gliniany
garnuszek.

Urządzenia górnicze i narzędzia są pokazane poprzez różne grupy pracownicze, które ich
używały: kopaczy, nosiczy, pakowaczy soli oraz cieśli. Zabytkowe fotografie i dioramy tworzą
klimat kopalni i jednocześnie przybliżają dawne metody wydobywcze. Aranżację wzbogacają
efekty dźwiękowe, czyli odgłosy pracy młotów i wiertarek.

Na zakończenie warto wrócić jeszcze raz do kilofka - był on uniwersalnym narzędziem
występującym także w innych kopalniach. Musiał pełnić ważną rolę i dobrze służyć górnikom
skoro znalazł swoje miejsce w górniczym godle.


Prezentowane obiekty pochodzą ze zbiorów Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
Autor wystawy: Piotr Witalis
Oprawa plastyczna: Aneta Łapczyńska
Ekspozycja będzie prezentowana w okresie 4.12.2020 - 7.02.2021 r., na razie online a jak
sytuacja pozwoli także realnie.

mat. prasowe Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka