Z HISTORIĄ W TLE. Małopolska (nie) znana po raz szesnasty czyli Wielka Wojna 1914-1918

W Małopolsce rozpoczęły się XVI Dni Dziedzictwa Kulturowego. W setną rocznicę wybuchu pierwszej wojny światowej, przez trzy dni: 18 i 24 oraz 25 maja będziemy mogli poznawać lokalne i osobiste wątki wojenne dziejów w regionie. Dla Małopolan i innych zainteresowanych dziejami naszego regionu będą dostępne bardzo różnorodne i mniej znane zabytki z czasów pierwszej wojny.

W każdym z dziesięciu miejsc poznamy nie tylko historię zabytków z lat 1914-1918 ale losy ich właścicieli i postaci, które wpłynęły na kształt życia gospodarczego, obywatelskiego i artystycznego tego okresu.W ciekawy sposób opowiedzą o nich przewodnicy – pasjonaci i eksperci.

Dziś swoje podwoje dla zainteresowanych otworzą niedostępne zazwyczaj na co dzień: Fort nr 44 Tonie w Krakowie, Pałac Goetzów-Okocimskich w Brzesku, Zespół Tarnowskich Wodociągów w Tarnowie, Cmentarz wojskowy nr 192 w Lubince a także Dwór Dąbrowskich w Michałowicach.

Fort nr 44 Tonie w Krakowie mieszczący się przy ul. Jurajskiej to najniezwyklejsza spośród ponad 100 zachowanych budowli obronnych dawnej Twierdzy Kraków. Fort powstał w latach 1881–1884, a 20 lat później, już w epoce nowoczesnych fortów pancernych, został kompleksowo zmodernizowany. Podczas I wojny światowej twierdza odegrała rolę operacyjną na froncie wschodnim. Fort dziś stanowi ostoję dla rzadkich gatunków zwierząt i roślin.

Michałowice mogą poszczycić się dworem zaprojektowanym w latach 1892–1897 dla rodziny Dąbrowskich przez krakowskiego architekta Teodora Talowskiego. Znany z oryginalnych pomysłów – i to nie tylko na polu zawodowym – często był porównywany do Gaudiego. Niemal 100 lat później niewiele brakowało, aby dwór Dąbrowskich podzielił los wielu innych zabytków i stał się ruiną. Strawiony ogniem, pozbawiony stropów, z powybijanymi oknami, niszczał zalewany przez deszcz. Zniszczony, lecz wciąż uroczy dwór spodobał się rodzinie Lorenzów. Nie bez trudu zakupili go w 1985 roku i od tego czasu wraz z ciągłymi remontami, stał się lejtmotywem ich życia.

Historia okazałego pałacu Goetzów-Okocimskich w Brzesku, przez wiele lat niedostępnego dla publiczności, jest związana z browarnictwem i rodziną Goetzów. Jan Ewangelista Goetz przybył do wsi Okocim z Niemiec w 1845 roku. Założył browar, który przyniósł mu fortunę i szlachectwo nadane z rąk cesarza Franciszka Józefa. Nobilitacja zrodziła potrzebę wybudowania reprezentacyjnej siedziby rodowej, czego dokonał już spadkobierca Jana Ewangelisty, jego syn Jan Albin. Zawierucha spowodowana wybuchem I wojny światowej na krótko uczyniła z pałacu tymczasowy sztab generalny kolejnych armii, najpierw rosyjskiej, potem austro-węgierskiej. W zakolu Uszwicy, tuż przy bramie wjazdowej do parku otaczającego pałac Goetzów, znajdowało się lotnisko polowe armii austro-węgierskiej.

W Tarnowie czeka na zwiedzających Zespół Tarnowskich Wodociągów, obecnie główna siedziba dyrekcji – tzw. Biały Dom przy ul. Narutowicza, zbiornik wody pitnej w Krzyżu oraz hala pomp w Świerczkowie. Mimo , że doskonale zachowały się fragmenty drewnianego rurociągu z połowy XV wieku to nowoczesny system połączeń wodociągowych, który służy mieszkańcom Tarnowa i okolic do dziś, został zaprojektowany na początku XX wieku. Oficjalnie otwarcie Tarnowskich Wodociągów nastąpiło w listopadzie 1910 roku i zbiegło się z rozpoczęciem innych nowoczesnych inwestycji, budową dworca kolejowego i elektrowni. Do powstania wodociągów, w dużej mierze, przyczynił się ówczesny burmistrz, Tadeusz Tertil – doskonały przywódca na trudne czasy, który przeprowadził Tarnów przez dziejowy i gospodarczy przełom, jakim była I wojna światowa. Ukryty w leśnej gęstwinie cmentarz wojskowy nr 192 w Lubince to jeden z piękniejszych przykładów żołnierskich nekropolii w powiecie tarnowskim. Upamiętniono tu żołnierzy, którzy zginęli w krwawych walkach toczących się w okolicach Łowczówka na przełomie 1914 i 1915 roku.

Za tydzień czyli 24 i 25 maja będzie można oglądać Pałac Larischa oraz Klub Garnizonowy w Krakowie, Muzeum Regionalne PTTK w Gorlicach, Pałac Długoszów w Siarach a także Cmentarz wojskowy nr 60 na Przełęczy Małastowskiej.
Ale to nie koniec! jak, co roku w programie znalazły się warsztaty, pokazy, koncerty, wycieczki tematyczne, gry terenowe oraz projekcje filmów, które przyczynią się do lepszego poznania prezentowanych miejsc. Część z nich przygotowywana jest z myślą o dzieciach. Nie zabraknie także okazji do spróbowania lokalnych przysmaków. A dla spragnionych szerszej wiedzy, podanej w przystępnej, gawędziarskiej formie, zbiór reportaży autorstwa Katarzyny Kobylarczyk. Książkę poświęconą historiom związanym z prezentowanymi zabytkami będzie można otrzymać w punktach informacyjnych przy każdym z obiektów tegorocznych Dni Dziedzictwa.

Wydarzenie inauguruje Małopolski Program Obchodów „100-lecie I wojny”, realizowany dzięki inicjatywie Województwa Małopolskiego. Organizatorem wydarzenia i koordynatorem Programu jest Małopolski Instytut Kultury.

Udział w wydarzeniu jest bezpłatny. Szczegółowy program oraz informacje praktyczne na stronie: www.dnidziedzictwa.pl

am/ zdj. Archiwum Narodowe w Krakowie