Ognisty kamień z Podgórza

W końcu XVIII i 1. połowie XIX w. w Podgórzu działała fabryka skałek do broni palnej, wyrabiająca krzemienie do mechanicznego krzesania iskier, które używano do zamka skałkowego wynalezionego około połowy XVI w. Zrąb Krzemionek Podgórskich zbudowany jest z kompleksu górnojurajskich wapieni skalistych. Występują w nich ciemne konkrekcje krzemienne w formie soczewek lub buł, z których wytwarzano skałki do karabinów i pistoletów.

W XVIII w. krzemienie, używane do produkcji skałek, były najważniejszym surowcem mineralnym o dużym znaczeniu strategicznym. Głównym ich producentem była Francja, traktująac eksport skałek jako ważne narzędzie politycznej i militarnej presji.

W końcu XVIII w. prawo do „kopania i robienia skałek w Galicji wschodniej, obejmując w to Podgórskie Krzemionki, tudzież na Bukowinie” otrzymał od cesarza austriackiego Andreas Gleissner de Freudenheim. Marcel de Sevres (1783-1862), wybitny francuski geolog i panteolog, który w 1809 r. zwiedził Galicję pisał: „Pomiędzy produktami mineralnymi Galicji wymienić należy także krzemień na skałki karabinów. Wydobywa się go w znacznych ilościach w okręgu bocheńskim w miejscowości Podgarcze [Podgórze] oraz na Pokuciu w Niżniowie i Ujściu. Eksploatuje się ten kamień dopiero od 1788 r.”. Wcześniej Austria sprowadzała kamień skałkowy z Francji, dlatego cesarz Józef II wyznaczył nagrodę 100 dukatów za znalezienie złóż kamienia skałkowego na terenach należących do jego cesarstwa. Austria uniezależniła się w końcu od francuskiego importu, rozwijając swoje fabryki skałek m.in. w rejonie Krakowa, w Podgórzu, na Pokuciu i Wołyniu (pod Krzemieńcem).

Handel skałkami z Podgórza do strzelb i pistoletów prowadził kupiec Jan Franciszek Fiszer (1773-1815) w Krakowie w kamienicy przy Rynku Głównym 44.

Na wystawie „Miasto pod kopcem Kraka” w Muzeum Podgórza temat ten przybliżą prezentowane obiekty: pistolet skałkowy kawaleryjski z początku XIX w. z kompletnym zamkiem i skałką w szczękach, plan Charlesa de Hoefferna z 1779 r. z zaznaczonymi Krzemionkami - wzgórzami i kamieniołami, skąd pozyskiwano krzemień do wyrobu skałek, okazy skał wapiennych z Krzemionek z fragmentami buł krzemiennych. Obok oryginalnych skałek znalezionych przez archeologów na Wawelu, umieszczone zostaną ich kopie.

Pozyskiwany metodą górniczą surowiec do wyrobu skałek na terenie monarchii austriackiej, w tym w Podgórzu, po raz pierwszy szeroko opisał Baltazar Hacquet de la Motte (1739-1815), profesor anatomii, chemii i botaniki, austriacki naturalista, w opracowaniu Physische und technische Beschreibung der Flintensteine (wyd. 1792). Portret tego wszechstronnego naukowca, pioniera badań przyrody Karpat prezentujemy na wystawie.

Podpisy do ilustracji:
1. Wyrobisko nieczynnego kamieniołomu zwanego pod św. Benedyktem, położonego przy starym trakcie handlowym, obecnie ul. Limanowskiego, fot. E. Firlet
2. Karabin skałkowy dragoński wz. 1777 AN IX; Manufacture Imperiale de Saint-Etienne, Francja, 1811
3. Pistolet skałkowy kawaleryjski M AN XIII, z kompletnym zamkiem i skałką w szczękach; Manufaktura Królewska w Maubeuge, Francja, 1812
4. Fragment planu Charlesa de Hoefferna z 1779 r., z zaznaczonymi Krzemionkami - wzgórzami i łomami kamienia, skąd pozyskiwano krzemień do wyrobu skałek do broni palnej
5. Kopie skałek do broni palnej wykonane w 2017 r.

opr.s/

źródło: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa